Kris van Heuckelom (KU Leuven)
Op basis van een corpus van een zestigtal films wordt de representatie van Poolse emigrantenpersonages in de Europese cinema in kaart gebracht, van de vroege geluidsfilm tot de meest recente periode. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar de verschillende stadia die deze beeldvorming doormaakt en de ambivalente wisselwerking tussen filmische representatie en (geo)politieke ontwikkelingen langs de Europese oost-westas (vóór, tijdens en na de Koude Oorlog). Terwijl filmproducties uit het interbellum veelal gekenmerkt worden door anachronistische, sterk in de 19de eeuw gewortelde voorstellingen (van, bijvoorbeeld, wereldvreemde en romantisch gestemde ballingen van aristocratische komaf), worden Poolse emigrantenpersonages na WO II meestal opgevoerd in een contextueel vacuüm (zonder de minste verwijzing naar het oost-westdualisme van de Koude Oorlog). Het is pas vanaf de “Poolse crisis” van begin jaren tachtig – de opkomst van Solidarność en de daaropvolgende invoering van de staat van beleg – dat de politieke actualiteit en de geopolitieke realiteit van een verdeeld Europa nadrukkelijk op de voorgrond treden en een significante weerslag hebben op de filmische representatie van Poolse emigrantenpersonages. De periode na 1989 laat op zijn beurt (naast een exponentiële toename van films over Poolse arbeidsmigratie) een markante kwalitatieve verschuiving zien in de instrumentalisering van deze Poolse karakters: van “impotente”, hopeloos gemarginaliseerde “Oostblokkers” evolueren ze nu tot viriele probleemoplossers die het fysiek en moreel gedegenereerde Westen uit het slop (moeten) komen halen. De films uit de meest recente periode (na Polens toetreding tot de Europese Unie) laten tenslotte een toenemende “normalisering” van Poolse emigrantenpersonages zien. Naast een chronologisch overzicht van het behandelde onderzoekscorpus worden in deze lezing tevens enkele concepten en narratieve procedés besproken die nader licht werpen op de aangehaalde verschuivingen, zoals oriëntalisering, (restoratieve) nostalgie en (r)emasculatie.