Tilde Geerardyn (Universiteit Gent)
Nationalisme (voorliefde voor het eigen volk) en kosmopolitisme (wereldburgerschap) worden vaak als tegengestelden beschouwd. Toch probeerden vele academici de laatste jaren om een brug tussen beiden te bouwen en een plaats te geven aan dubbele en meervoudige loyaliteit. Malachuk (2007) toonde aan dat het discours rond ‘nationalistisch kosmopolitisme’ vaak gekleurd blijft. Veel kosmopolieten zien nationalisme nog steeds als een obstakel op de weg naar één wereld, terwijl nationalisten kosmopolitisme als iets artificieel blijven beschouwen. Onderzoek naar kosmopolitisme in de 19e eeuw – wanneer nationalisme net de kop op stak – heeft echter aangetoond dat beide zienswijzen perfect samen kunnen gaan: toen werden ze vaak als complementair en zelfs als overlappend gezien (o.a Chea 1998, Malachuk 2007, Wohlgemut 2009).
In deze lezing stel ik de case van Janko Lavrin (1887-1986) voor. Hij was een Sloveense expat die werkte als journalist, literair criticus en uitgever in prerevolutionair Sint-Petersburg. Na de Russische Revolutie verhuisde hij naar Groot-Brittannië waar hij snel werd aangesteld als professor Russische literatuur aan Nottingham University. Lavrin liet vele sporen na in de literaire ruimte in Oost- en West-Europa, maar wordt over het algemeen als een ‘minor figure’ beschouwd. Dit heeft onder andere te maken met zijn fluctuerende overtuigingen: gedurende zijn hele carrière, zowel in Rusland als in Groot-Brittannië, kan hij afwisselend met links en rechts geassocieerd worden. In mijn onderzoek stel ik dat deze veranderende overtuiging eigenlijk een symptoom is van het wereldbeeld dat Lavrin ontwikkelde tijdens zijn vroege carrière in Rusland. Als reactie op de spanning tussen het imperialisme van grootmachten in Europa en het groeiende nationaal bewustzijn van de minderheden binnen hun grenzen ontwikkelde Lavrin een visie die nationalisme en kosmopolitisme vermengt – net zoals sommige 19e-eeuwse denkers en schrijvers deden. In zijn ogen was lokaal of nationaal onderscheid een middel en zelfs een voorwaarde voor een universele mensheid.
In deze lezing zal ik focussen op het eerste document waarin Lavrin’s wereldbeeld naar boven kwam: het programmatische tijdschrift Slavjanskij mir. Ik zal tonen hoe Lavrin de literaire sectie van het tijdschrift samenstelde en vorm gaf om een afspiegeling van zijn ideale wereld te creëren.